Không chỉ nổi tiếng là vùng đất giàu truyền thống văn hóa, có nhiều danh lam, thắng cảnh đẹp, điểm du lịch hấp dẫn, huyện Lục Yên còn nổi tiếng với nhiều sản vật nổi tiếng, trong đó có đặc sản cá bỗng.
Loài cá này có nguồn gốc từ sông Chảy, là dòng cá “tiến vua”, sống thân thiện với con người và tuổi thọ cao nên người Tày Lục Yên coi cá bỗng như một đặc sản quý. Trước đây, cá bỗng chỉ được nuôi dùng để thiết đãi khách quý hoặc vào những dịp đặc biệt như lễ, tết… bà con mới bắt cá về chế biến thành món ăn. Song, để đáp ứng nhu cầu thị trường, nhiều hộ nông dân ở các xã: Tân Lập, Khánh Thiện, Lâm Thượng, Mường Lai, Khai Trung… hiện phát triển nghề nuôi cá bỗng, góp phần nâng cao đời sống.
Tới thăm làng cá bỗng ở Lục Yên, ấn tượng nhất chính là bên cạnh những ngôi nhà sàn truyền thống mang đậm văn hóa, kiến trúc của người Tày, hầu hết các hộ đều dùng khoảng đất trống trước nhà để đào ao nuôi cá. Cá bỗng chỉ ưa sống ở vùng nước sạch, do đó, các hộ đều lấy nước từ các khe núi dẫn về để nuôi. Trong nền ao thường không có bùn, chủ yếu là đá và liên tục có nước lưu thông chảy vào, chảy ra.
Anh Hoàng Văn Chiền – chủ hộ gia đình nuôi cá bỗng lâu năm với số lượng lớn ở thôn Nặm Chắn, xã Lâm Thượng cho biết: “Cá bỗng có hình thù hơi giống cá chép nhưng dài và dày hơn. Da cá màu ánh xanh, vây, đuôi và khóe miệng màu đỏ nhạt. Cá bỗng khá ăn tạp, từ ngô, lúa, khoai, sắn đến lá cây hay thịt gia cầm, song chúng rất chậm lớn, gần chục năm tuổi cũng chỉ có trọng lượng khoảng trên 3 kg, còn những “ông cá” có tuổi đời 30 – 40 năm cũng chỉ đạt trọng lượng khoảng 20 kg. Loại cá này có giá trị dinh dưỡng cao và càng nuôi lâu năm thì thịt càng ngon nên giá thành khá cao, từ 300.000 – 700.000 đồng/kg tùy theo cân nặng”.
Những năm gần đây, nhằm góp phần nâng cao đời sống người dân, đồng thời bảo tồn được loài cá quý này, huyện đã khuyến khích người dân đầu tư mở rộng diện tích nuôi cá bỗng, hướng đến hình thành vùng sản xuất thủy sản hàng hóa tập trung.
Để giúp người dân phát triển nghề nuôi trồng thủy sản nói chung và cá bỗng nói riêng phát triển bền vững, huyện đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn hỗ trợ người dân lựa chọn nguồn giống bảo đảm chất lượng, nuôi trồng gắn với an toàn sinh học và hướng dẫn các biện pháp để phòng bệnh, chăm sóc cá bố mẹ; áp dụng hình thức nuôi thâm canh xen ghép nhiều đối tượng, tạo sự phong phú về chủng loại.
Cùng với đó, tích cực chuyển giao công nghệ và hoạt động khuyến ngư thông qua việc tổ chức đào tạo, tập huấn; khuyến khích người dân chuyển đổi diện tích đất lúa kém hiệu quả sang nuôi cá giống mới theo hướng thâm canh; chủ động cải tạo, vệ sinh ao hồ.
Hiện tại, huyện Lục Yên có khoảng trên 400 ha diện tích mặt nước nuôi trồng thủy sản; trong đó, có nhiều khe suối có nguồn nước mát, sạch. Đây là chính là lợi thế để nghề nuôi cá bỗng tiếp tục phát triển theo hướng hàng hóa với quy mô lớn, góp phần chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân vùng khó khăn.
Anh Hoàng Văn Dưỡng – Chủ tịch Hội Nông dân xã Khánh Thiện cho biết: “Tuy thời gian nuôi khá dài nhưng rất nhiều hộ trong xã vẫn rất tâm huyết với việc nuôi loài cá này bởi chi phí đầu vào thấp, kỹ thuật chăm sóc đơn giản, có thể nuôi được mật độ cao và nuôi ghép với nhiều loài cá khác”.
Đến nay, cá bỗng trở thành món ăn đặc sản nổi tiếng của vùng đất Ngọc Lục Yên. Loài cá này đã trở thành món ăn chính trong thực đơn của nhiều nhà hàng, khách sạn, quán ăn trong ngoài tỉnh. Cá bỗng có thể chế biến thành nhiều món như: nướng, xào, nấu canh, nhưng nổi tiếng nhất là món gỏi cá bỗng.
Chị Đặng Thị Hà – chủ một nhà hàng ăn uống tại thị trấn Yên Thế cho biết: “Cá bỗng đã có thương hiệu trên thị trường nên hầu hết du khách đến với Lục Yên đều có nhu cầu thưởng thức món ngon này. Nhiều người còn mua về làm quà biếu, sử dụng trong bữa ăn gia đình hoặc để kinh doanh, buôn bán”.
Hy vọng, thời gian tới, nghề nuôi cá bỗng ở Lục Yên sẽ tiếp tục được đầu tư tương xứng, tạo ra nguồn cung thương phẩm dồi dào, hình thành được các chuỗi giá trị một cách thực thụ, góp phần phát triển nông nghiệp, nông thôn, xây dựng nông thôn mới trên địa bàn.
Toàn huyện Lục Yên hiện có hàng nghìn hộ nuôi cá bỗng, riêng xã Lâm Thượng có trên 200 hộ nuôi với sản lượng thu hoạch hàng năm đạt gần 10 tấn, mang lại nguồn thu hàng chục tỷ đồng
