Cá bỗng được coi là loài “cá vua” của đồng bào Tây Bắc. Gây “nghiện” bởi hương vị thơm ngọt và có giá trị dinh dưỡng cao, cá bỗng được nhiều thực khách bỏ công, bỏ sức săn lùng dù giá vô cùng đắt đỏ.
Cá bỗng vốn là loài cá được người Tày ở Hà Giang coi trọng, thường xuyên sử dụng cúng tế trong những dịp quan trọng. Họ mổ thịt cá dâng lên trời đất, tổ tiên, cầu cho một vụ mùa bội thu, hạnh phúc. Ngày nay, cá bỗng đã trở thành món đặc sản được khá nhiều thực khách sành ăn ưa chuộng.
Cá bỗng là một loài cá thuộc họ cá chép. Thịt cá chắc, có tính lành và không có mùi tanh. Cá di cư theo mùa, theo độ trong của nước. Khi nước đục cá thường ở trong hang. Cá bỗng lớn chậm, con cá chục năm tuổi cũng chỉ có trọng lượng trung bình khoảng 5-6kg.
Trước đây, người ta có thể tìm thấy cá ở vùng trung và thượng lưu các sông lớn ở các tỉnh phía Bắc dọc theo sông Hồng, sông Lam, sông Thu Bồn, sông Trà Khúc (Nam Trung Bộ). Nhưng càng ngày cá càng khó đánh bắt nên người dân ở nhiều vùng bắt đầu nuôi thả. Tuy nhiên lượng cá thu được cũng vô cùng khan hiếm. Trong đó, được biết đến nhiều nhất là cá bỗng ở vùng sông Gâm (Hà Giang), Lục Yên (Yên Bái) hay sông Lô (Tuyên Quang).
Cá bỗng mình thon, dài. Loài cá này có vẻ ngoài bắt mắt với môi và vây màu đỏ rất đẹp. Lưng cá màu xám nhạt dần về phía bụng và hai má hơi hồng. Cá bỗng đẻ rất ít, một con phải nuôi khoảng 10 năm mới bắt đầu sinh đẻ nhưng tỷ lệ sống sót rất thấp. Thức ăn chủ yếu của cá bỗng là rau và rong rêu nên càng nuôi lâu năm, thịt cá càng ngọt. Có thời điểm, giá cá khi về tới Hà Nội là 600.000 đồng/kg.
Để thỏa mãn vị giác và quyết thử cho được món “cá vua”, nhiều người đã cất công đi một quãng đường xa lên Hà Giang, đến tận nhà người dân tộc Tày. Nếu may mắn, thực khách sẽ được thưởng thức con cá mới bắt từ dưới ao lên còn tươi rói. Qua vài công đoạn chế biến là đã có ngay món cá ngon lành vừa ăn tại chỗ, vừa xuýt xoa thưởng thức cơn gió lạnh miền núi và ngắm nhìn núi đồi trùng điệp hùng vĩ.
Cá bỗng nướng lá chanh là món ăn ngon nhất và được ưa chuộng nhiều hơn cả. Cá bỗng làm sạch, tẩm lá chanh rồi kẹp vào thanh nứa nướng trên than củi. Con cá to thì dùng cặp nứa to có nhiều nan và ngược lại.
Vị mặn, đắng của lá chanh, nứa tươi kết hợp với thịt cá thơm ngọt tạo nên mùi vị đặc biệt. Khi nướng, nứa non sẽ tứa nước ra ngấm vào cá, tạo nên hương vị độc đáo. Thịt cá ngọt thơm, săn chắc, nước mỡ dính như keo bên ngoài khiến vảy cá vàng ươm, ăn giòn tan.
Thưởng thức cá bỗng cũng là cả một nghệ thuật. Đầu tiên phải thưởng thức bằng mắt, sau đó mới khéo léo tháo đầu kẹp nứa non ra, phải rút cùng chiều với vảy cá để không làm tróc vảy, giữ được màu vàng và hương vị đặc trưng.
Gắp một miếng cá nướng, thêm một vài lát dứa, chuối chát, khế xanh và những cọng rau thơm xanh mát… chấm thật nhẹ nhàng vào bát nước chấm thơm ngon, quý thực khách sẽ có cảm nhận như đang tận hưởng từng hương vị đặc biệt của cuộc sống. Món ăn này được ví như một bản giao hưởng bởi ở đó là sự hội tụ và hòa quyện nhuần nhuyễn của các loại nguyên liệu, các tinh hoa của trời và đất.
Gỏi cá bỗng là một món ăn nhiều chất bổ dưỡng và dành cho các thực khách tinh tế. Gắp một lát cá tươi hồng, nhúng nhẹ nhàng vào bát nước cốt chanh sau đó chấm với một loại nước chấm đặc biệt và bắt đầu thưởng thức.
Thực khách sành ăn sẽ cảm nhận được hết vị ngon ngọt đậm đà của cá, một chút chua, thơm thanh nhẹ của chanh, một chút cay của mù tạt và hạt tiêu hòa quyện vào nhau.
Giá trị dinh dưỡng của cá bỗng cao nên thường để dành chế biến cho người ốm, phụ nữ sau khi sinh. Chính vì độ ngon và quý hiếm của loài cá này khiến những người được thưởng thức một lần đều nhớ mãi và sẵn sàng chi một khoản tiền lớn để thưởng thức lại.
